Дар води Мунҷони вилояти Бадахшони Афғонистон роиҷ аст ва баъзе аз муҳаққиқон онро бозмондаи забони бохтарӣ шумурдаанд [Грюнберг 1972; Стаблин-Каменский // ОИЯ 1981, с. 314-346]. Дар деҳаи Тсорҷи води Шохдараи Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон мунҷониҳое иқомат доранд, ки дар гузашта аз Мунҷон ба ин ҷо муҳоҷират кардаанд. Акнун мунҷониҳои солманди ин деҳа ба форсӣ-тоҷикӣ ваҷавонону кӯдакон ба лаҳҷаи шохдарагии забони шуғнонӣ такаллум мекунанд.
Дар ҳудуди ноҳияи Ишкошими Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшони Тоҷикистон, дар қисмати чапи водии Вахони Афғонистон, дар манотиқи Чатрор ва Хунзои Покистон ва, ҳамчунин, дар Сариқули Чин ривоҷ дорад [Пахалина 1975; Грюнберг, Стеблин-Каменский 1978; Стеблин-Каменский 1999]. Ин забон ҳам дар водии Вахон ва ҳам дар манотиқи дигар гӯишҳои сершумор дорад.
Дар деҳаҳои Рэн ва Сумҷини ноҳияи Ишкошими Тоҷикистон ва низ ба унвони забони сангличӣ ва зебокӣ дар Бадахшони Афғонистон мустаъмал аст. Дар байни гӯйишҳои ишкошимӣ сангличӣ ва зебокӣ тафовутҳои фонетикӣ ва луғавӣ ба назар мерасад (ниг. [Пахалина 1959; 1987, с. 474-536]). Муҳаққиқон сангличиро ба унвони забон низ баррасӣ кардаанд [Юсуфбеков 1999]. Теъдоди гӯйишварони забони ишкошимӣ дар Тоҷикистон ҳудуди ҳазор нафар аст .
Дар води Язгуломи ноҳияи Ванҷи Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон ва қисман дар води Вахши вилояти Хатлони Тоҷикистон мустаъмал аст ва теъдоди гӯишваронаш ҳудудан ду ҳазор нафар аст. Ин забон ду гӯиш (лаҳҷаҳои саргаҳ ва поёни водии Язгулом) дорад [Эделман 1966].
Забони язгуломӣ (yůzdomi zəvəg) дар ду соҳили рӯди Язгулом ва водии ҳамноми он дар ноҳияи Ванҷи Бадахшони Тоҷикистон ба кор меравад. Чунонки Д.И.Эделман иттилоъ додааст, гуфтори сокинони саргаҳи водии Язгулом бо баъзе хусусиёти диалектологии худ аз гуфтори мардуми қисмати поёноби ин водӣ тафовут дорад (1). Ин забон низ бехат буда, осори адабии он ба сурати эҷодиёти фолклорӣ ривоҷ доштааст. Дар даврони истиқлоли давлатии Тоҷикистон кӯшишҳои соҳибхат намудани ин забон ба амал омада, баъзе намунаҳои назми муаллифии шоирони язгуломӣ ба хатти кириллӣ интишор ёфтанд, ки дар байни онҳо ашъори А. Алиев, ки худ муҳаққиқи ин забон аст, қобили таваҷҷуҳ мебошад.
Адабиёт
1. 2 Эдельман Д.И. Язгулямский язык. – М., 1966, с. 3-11.
Бардошт аз «Муқаддимаи филологияи Эрон»-и А.Мирбобоев
То аввалҳои асри 19 мелодӣ дар ноҳияи Ванҷи Бадахшони Тоҷикистон ривоҷ дошт ва калимоте аз он тавассути шарқшиносии рус И.И. Зарубин то ба имрӯз расидааст. Муҳаққиқони эронишинос ин забонро низ мансуб ба гурӯҳи шуғнонӣ-рӯшонӣ донистаанд. [Зарубин 1924, с. 79-81; Розенфельд 1956, с. 173-280].
Забони сариқулӣ дар минтақаи Тошқӯрғони ноҳияи худмухтори Ӯйғуристони Чин мустаъмал аст ва ба забонҳои бартангӣ ва рошорвӣ қаробат дорад. Чунонки Т.Н Пахалина зикр кардааст, ба ин забон ҳудуди 10 ҳазор нафар аҳолии ин макон такаллум мекунанд ва се гӯйиши он роиҷ аст. [Пахалина 1966]. Теъдоде аз сарикулиҳо дар ноҳияи Мурғоби Бадахшони Тоҷикистон зиндагӣ мекунанд. Забони қирғизӣ дар гуфтори сариқулиёни Мурғоб таъсири зиёде бар ҷой гузоштааст.
Забони сариқӯлӣ гуфтори сокинони мавзеи Сариқӯл ва навоҳии он дар Шингони Чин аст, ки аз соири забонҳои гурӯҳи шуғнӣ-рӯшонӣ то ҳадде мутафовит аст. Дар ҳудуди ҳавзаи Бадахшони Тоҷикистон теъдоди ками намояндагони ин забон дар ноҳияҳои Шохдара ва Мурғоб зиндагӣ мекунанд, ки насли ҷавони онҳо забони модарии ниёконашонро намедонанд ва ба забонҳои маҳаллии ин ноҳияҳо гуфтугӯ мекунанд.
Забони рошорвӣ ё орошорӣ (rošorvi ziv) забони гуфтугӯии сокинони мавзеи Рошорв дар соҳилҳои болооби рӯди кӯҳии Бартанг мебошад, ки ба забони бартангӣ наздик аст ва аз ин рӯ, онро таҳти истилоҳи «бартангӣ-рошорвӣ» низ ҳамчун яке аз забонҳои гурӯҳи шуғнӣ-рӯшонӣ тавсиф намудаанд. Бархе аз муҳаққиқон онро ҳамчун забони алоҳидаи гурӯҳи шуғнӣ-рӯшонӣ шарҳ додаанд (4). Деҳоти саргаҳи водии Бартанг, ки сокинонаш бо гӯиши наздик ба рошорвӣ такаллум мекардаанд, бар асари зилзилаи соли 1911 зери об монда, дар ин мавзеъ кӯли Сарез пайдо шудааст. Аз ин рӯ, сокинони ин деҳот ба дигар маҳалҳои Помири Ғарбӣ ва аксаран ба мавзеи Сариқӯли музофоти Шингони Чин кӯч баста буданд.
Адабиёт
1. Мирзоуддинова С. Шеваи Хуфи забони рӯшонӣ.– Душанбе, 1988.
2. Соколова В.С. Рушанские и хуфские тексты и словарь. – М.-Л., 1959;
Генетические отношения язгулямского языка и шугнано-язгулямской
языковой группы. – Л., 1967.
3. Муфассалан ниг.: Карамхудоев Д. Бартангский язык (фонетика и
морфология). – Душанбе, 1973.
4. Ниг. Зарубин И.И. Орошорские тексты и словарь // Памирская
экспедиция 1928, вып 6. – Л., 1930; Курбанов Х. Рошорвский язык. –
Душанбе, 1976
Бардошт аз «Муқаддимаи филологияи Эрон»-и А.Мирбобоев
Забони бартангӣ (bartangi ziv) дар водии Бартанги ноҳияи Рӯшони Тоҷикистон истеъмол мегардад. Муҳаққиқони ин забон зикр намудаанд, ки дар ин забон гӯишҳои сокинони деҳоти Сипонҷ ва Равмед бо баъзе хусусиёти савтию луғавии худ аз гуфтори соири саканаи водии Бартанг тафовут доранд3, бинобар ин метавон гуфтори сипонҷӣ ва равмедиро ҳамчун вариантҳои диалектологӣ (лаҳҷаҳо)-и ин забон тасниф намуд.
Адабиёт
1. Мирзоуддинова С. Шеваи Хуфи забони рӯшонӣ.– Душанбе, 1988.
2. Соколова В.С. Рушанские и хуфские тексты и словарь. – М.-Л., 1959;
Генетические отношения язгулямского языка и шугнано-язгулямской
языковой группы. – Л., 1967.
3. Муфассалан ниг.: Карамхудоев Д. Бартангский язык (фонетика и
морфология). – Душанбе, 1973.
4. Ниг. Зарубин И.И. Орошорские тексты и словарь // Памирская
экспедиция 1928, вып 6. – Л., 1930; Курбанов Х. Рошорвский язык. –
Душанбе, 1976
Бардошт аз «Муқаддимаи филологияи Эрон»-и А.Мирбобоев
Забон ё гӯиши мардуми водии хуф
Дар ноҳияи Рӯшони Тоҷикистон. Бархе аз помиршиносон онро забони хуфӣ [Соколова 1959: 1967], бархи аз дигар гӯйиши хуфии забони рӯшонӣ муаррифӣ кардаанд [Мирзоуддинова 1975; 1978]. Бояд зикр намуд, ки хуфиён дар муҳити гӯйишварони рӯшонӣ дар такя бо забони рӯшонӣ суҳбат мекунанд ва дар байни гӯйишварони шуғнонӣ мекӯшанд ба забони шуғнонӣ наздик такаллум кунанд.
Забони рӯшонӣ (rixen ziv) дар ноҳияи Рӯшони Тоҷикистон (аз резишгоҳи рӯди кӯҳии Бартанг, деҳаи Йемс дар соҳили рости дарёи Панҷ то деҳоти Вознавд ва Шиз) густариш ёфтааст. Тафовутҳои диалектологии дохили ин забон хеле кам ба назар мерасанд. Дар асри
ХХ ҷиҳати ободонии водии Вахш бархе аз сокинони ноҳияи Рӯшонро ба ин водӣ кӯчонданд, ки ҳолозодагони ин муҳоҷирони рӯшонӣ дар ноҳияи Қумсангири вилояти Хатлон зиндагӣ мекунанд. Ба ин забон гуфтори мардумони водии Хуфи ноҳияи Рӯшон хеле наздик аст, аммо агар бархе аз муҳаққиқон онро ҳамчун як лаҳҷаи забони рӯшонӣ баррасӣ карда бошанд (1), бархе дигар онро «забони хуфӣ» номидаанд
Адабиёт
1. Мирзоуддинова С. Шеваи Хуфи забони рӯшонӣ.– Душанбе, 1988.
2. Соколова В.С. Рушанские и хуфские тексты и словарь. – М.-Л., 1959;
Генетические отношения язгулямского языка и шугнано-язгулямской
языковой группы. – Л., 1967.
3. Муфассалан ниг.: Карамхудоев Д. Бартангский язык (фонетика и
морфология). – Душанбе, 1973.
4. Ниг. Зарубин И.И. Орошорские тексты и словарь // Памирская
экспедиция 1928, вып 6. – Л., 1930; Курбанов Х. Рошорвский язык. –
Душанбе, 1976
Бардошт аз «Муқаддимаи филологияи Эрон»-и А.Мирбобоев
Адиб, олим ва асосгузори адабиёти муосири тоҷик. Аввалин Президенти Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон. Муаллифи асарҳои «Таърихи амирони манғитияи Бухоро», «Таърихи инқилоби фикрӣ дар Бухоро», «Намунаи адабиёти тоҷик», «Дохунда», «Ғуломон», «Ёддоштҳо» ва дигар асарҳо, ки ба 29 забони хориҷӣ нашр шудаанд.
Бо фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон аз 08 сентябри соли 1997 ба асосгузори адабиёти муосири тоҷик Садриддин Айнӣ унвони олии «Қаҳрамони Тоҷикистон» дода шуд.
Олим, академики Академияи Илмҳои ИҶШС, арбоби ҳизбӣ ва давлатӣ, муаллифи китоби оламшумули «Тоҷикон» ва зиёда аз 300 асару мақолаҳо.
Солҳои 1944-1946 котиби дуюм, с.1946-1956 котиби якуми КМ Ҳизби комунистии Тоҷикистон, 1956 – 1977 сарвари Пажуҳишгоҳи шарқшиносии ИҶШС.
Бо фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон аз 08 сентябри соли 1997 ба таърихшинос ва шарқшиноси шинохтаи тоҷик, академик, муаллифи китоби «Тоҷикон» Бобоҷон Ғафуров унвони олии «Қаҳрамони Тоҷикистон» дода шуд.
Шоири халқӣ, раиси Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон, Қаҳрамони меҳнати сотсиалистӣ, Раиси Кумитаи якдилии халқҳои Осиё ва Африқо. Барои достонҳои «Қиссаи Ҳиндустон»(1948), «Ҳасани аробакаш», «Чароғи абадӣ», «Садои Осиё»,(1960) «Ҷони ширин» (1963) бо ҷоизаҳои давлатии ИҶШС, ҶШС Тоҷикистон ва байналмилалии ба номи Ҷ. Неҳру (1967) сарфароз шуда буд.
Бо фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон аз 07 майи соли 2001 ба шоири халқии Тоҷикистон, ходими намоёни ҷамъиятӣ Мирзо Турсунзода унвони олии «Қаҳрамони Тоҷикистон» дода шуд.
Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон. 19 ноябри соли 1992 дар иҷлосияи XVI Шўрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон раиси Шўрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, 6 ноябри соли 1994 бори аввал, солҳои 1999, 2006 ва 2013 Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардидаст.
Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат.
Бо қарори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон 11 декабри соли 1999 барои мустаҳкам намудани давлатдории соҳибистиқлол ва пойдории сулҳ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бо унвони олии “Қаҳрамони Тоҷикистон” мукофотонида шудааст.
Нусратулло Махсум (Лутфуллоев) ходими давлатӣ ва ҳизбӣ. Солҳои 1924-1926 раиси Кумитаи инқилобии ҶМШС Тоҷикистон, солҳои 1926-1933 раиси Кумитаи Иҷроияи Марказии ҶШС Тоҷикистон.
Бо фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 27 июни соли 2006 ба фарзанди барӯманди халқи тоҷик Нусратулло Махсум унвони олии “Қаҳрамони Тоҷикистон” дода шудааст.
Ходими давлатӣ ва ҳизбӣ. Солҳои 1929-1931 котиби Ҳизби коммунистии ҶШС Тоҷикистон, солҳои 1933-1937 Раиси Кумитаи Иҷроияи Марказии ҶШС Тоҷикистон.
Бо фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 27 июни соли 2006 ба фарзанди барӯманди халқи тоҷик Шириншоҳ Шоҳтемур, унвони олии «Қаҳрамони Тоҷикистон» дода шудааст.
Ҷумҳурии Тоҷикистон
Шаҳри Душанбе, кӯчаи Беҳзод, 25
Шуъбаи умумӣ:
+992 (37) 227-59-38
+992 (37) 227-78-29
Почтаи эл: info@kumitaizabon.tj
Даромад
Харита
Тамос
Тоҷикӣ
Русский
English
Чоп кардан
Паёми электронӣ
PDF